İmparatorluğun Meşalesi / The Torch of the Empire 18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun Genel Görünümü ve Ignatius Mouradgea d'Ohsson

Sture Theolin, Carter Vaughn Findley, Günsel Renda, Türkçe ve İngilizce, Yapı Kredi Yayınları, Kasım 2002


İmparatorluğun Meşalesi, gerçekten önemli bir kişilik olan Ignatius Mouradgea d'Ohsson'un yaşamı ve eseri aracılığıyla onsekizinci yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nu tanıtan bir çalışmadır.

D'Ohsson, Osmanlı İmparatorluğu'nun toplumsal tarihini en iyi tanımlayan eser olan Tableau Général de l'Empire Othoman'ı Devrim dönemi Paris'inde, 1789'da yayımladı. D'Ohsson'un kitabı İstanbul'da I. Abdülhamid ve III. Selim için çalışan en iyi ressamların da yardımıyla en pahalı şekilde resimlendirilmişti. Ardından Devrim öncesi Fransa'sının en ünlü sanatçıları tarafından Paris'te gravürleri hazırlandı. Bu kitapta yeniden basılan bazı resimler hâlâ benzersizdir. Bu gravürler yoluyla mahrem bir gerçekliğin perdesi aralanarak uzun süre önce kaybolmuş bir dünyaya yaklaşmaktayız.

Ignatius Mouradgea d'Ohsson İstanbul'daki İsveç elçiliğinde 1760'lı yıllarda dragoman yani tercümandı. D'Ohsson Fransız-Ermeni asıllı bir Osmanlı vatandaşı olduğu halde İsveç Kralı III. Gustaf ona İsveç soyluluk unvanı vermiş ve Babıâli'deki büyükelçilik görevini emanet etmiştir.

Mouradgea d'Ohsson yalnızca Osmanlı toplumunun farklı sınıfları arasında değil, uygarlıklar arasında da sıradışı bir yolculuk yapmıştır. Değerli araştırmacıların katkılarıyla bu kitap bizlere yüzyıllar ötesinden d'Ohsson'la ve Osmanlı İmparatorluğu ve döneminin Avrupa diplomasisi hakkındaki görüşleriyle tanışmamızda rehberlik ediyor.

D'Ohsson'un tutkusu İmparatorluğun toplumsal ve siyasal sisteminin yanı sıra halklarının özellikle Müslümanların bir tablosunu çizmek, ansiklopedik olarak betimlemekti. Tableau'nun "aydınlanmış" yöntemine göre Müslüman kadınların sunumu herhangi bir erotizmden ya da romantik oryantalizmden uzaktır. D'Ohsson sergilediği kapsamlı amacı ve yöntemiyle klasik Arap kaynaklarıyla ilişkisini de gösterir.

D'Ohsson "Osmanlı İmparatorluğu'nun meşalesiyim" diyerek İmparatorluğu Batı'ya karşı savunmayı ne kadar istediğini anlatır. D'Ohsson Tableau Général ile hem Avrupa'nın Doğu hakkındaki yaygın önyargılarını azaltmayı hem de Batı bilgisini Doğu'ya taşımayı umuyordu. III. Selim İstanbul'da etkin bir İsveç diplomatı olan d'Ohsson'u Osmanlı idaresiyle ilgili reform önerilerinde bulunmak üzere davet etmiştir ve d'Ohsson'un askeri modernizasyon hakkındaki görüşleri Osmanlı Arşivlerinde bulunmaktadır.

Devrim ve Napoleon savaşları dönemindeki çalkantılı yıllarda diplomatik mücadelelerin gerçekleştiği yerler İstanbul, St. Petersburg, Viyana ve Paris idi. Entrikalarla, kara çalmalarla ve zorbalıkla ilkesiz ve ahlaksız diplomasinin tüm silahları kullanıldı. D'Ohsson üç farklı toplumun, İsveç, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu'nun politikalarında, onları ortak düşmanları olan Rusya'ya karşı birleştirmeyi amaçlayan önemli müdahalelerde bulunmaya çalışmıştır. Bu bağlamda d'Ohsson ve onun Tableau Général'i Versailles'daki Osmanlı yanlısı grupların politikalarıyla ve İsveç'in III. Gustaf'ının aydınlanmış bir otokrasi rüyasıyla son derece uyumludur. Ancak Avrupa güç politikalarının gerçekleri zamanla ilişkisinin kesilmesine yol açmıştır. Mouradgea'nın ittifaklar oluşturma yönündeki diplomatik çalışmaları bu kitapta Stockholm'e gönderdiği siyasal raporlarının yardımıyla ortaya konurken, bir yanda da Mouradgea'nın maalesef 1799'da "persona non grata" ilan edilerek Babıâli'den ihraç edilen muhtemelen ilk yabancı diplomat olduğunu öğreniyoruz.

Meşalecimiz Ignatius Mouradgea d'Ohsson ile bu kitap bize onsekizinci yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nun yaşamına ve örf ve âdetlerine çok yakından bakmamızı sağlayacaktır.