Ancient Theaters of Anatolia

Metin: R.R.R. Smith
Fotoğraflar: Ahmet Ertuğ
Ertuğ & Kocabıyık, 2014
35x48 cm, İngilizce
208 sayfa (174 renkli levha)
İpek kumaş ciltli; özel kutu içinde

Ertuğ & Kocabıyık Yayınları’nın son kitabı Ancient Theaters of Anatolia, diğer pek çok yayınındaki gibi Oxford Üniversitesi’nde Klasik Arkeoloji profesörü ve Türkiye’deki Aphrodisias kazılarının başkanı olan R.R.R. Smith’in metinleri ve Ahmet Ertuğ’un fotoğraflarından oluşuyor. Kitabın muhteşem fotoğrafları 8x10” büyük formatlı bir makine ile çekilmiş ve son derece iyi korunmuş bu tiyatroları benzersiz detaylarıyla ortaya koyuyor.

Kitap antik dönemde tiyatroya dair bir girişle açılıyor ve sonra sırasıyla bu olağanüstü yapıları tanıtıyor. Bu yayın belki de ilk kez Anadolu’daki eşsiz tiyatro yapıları mirası için bu düzeyde bir akademik ve fotografik dokümantasyon sunuyor. Yatay formatta 205 sayfadan oluşan kitaptaki 174 renkli levha hem detaylara hem panoramik görüntülere yer veriyor. Tiyatroları süsleyen mükemmel işçilikli heykeller ve freskler de kitapta ayrı bir yere sahip.

MS 2. yüzyılda, Roma iktidarı altında hüküm süren barış ortamının doruk noktasında olunan bir dönemde, Akdeniz’in çevresindeki önemli kentlerin hepsinde bir tiyatro binası bulunuyordu. Çoğu 2. yüzyıldaki formlarını koruyan bu binalar Helenistik dönemde bazı değişimler geçirmiş, eklemeler yapılmıştı. Kentlerdeki en büyük ve çevreye en hâkim yapılan olan tiyatroların kapasiteleri 2 bin kişiden 20 bin kişiye çıkabiliyordu ve çoğunun kent silueti içinde son derece görünür anıtsal büyüklükte sahne arkası yapıları vardı. Dış yüzeyde ağırbaşlı taş süslemeler, iç mekânda sıralar halinde ihtişamlı sütunlar dikkat çekiyordu. Bunların çoğu şaşırtıcı bir şekilde iyi korunmuştur.

Tiyatro hem kurum hem de bina olarak iki anlama sahiptir. Dram, bugün bildiğimiz anlamdaki binaya kavuşmadan çok önce ortaya çıkmış ve tiyatro olarak kabul edilmişti. Dionysos onuruna gerçekleştirilen dini festivallerdeki koral performanslardan doğup sahnelenen tragedya ve komedya aracısına dönüşmüştü. Dramatik oyunlar önce kent meclisi, daha sonra da Roma İmparatorluğu’nun yönetimi altındayken, imparator onuruna düzenlenen gladyatör ve vahşi hayvanların kavgalarını içerene arena gösterileriyle birleşti. Tiyatro binaları, yamaçlardaki şekilsiz amfiteatrlardan, Yunanlar döneminde düzgün bir mimariye sahip, tasarlanmış yapılara, Romalılar zamanında da yepyeni, entegre bir bütüne dönüştüler. Geleneksel Helenistik tasarımı ile yeni Roma usulü tasarımın birleşimi, Anadolu’da MS 1. ve 2. yüzyıllardaki Tiyatro binalarının ana öğelerini oluşturur. Bu kitaptaki tiyatroların büyük bir kısmı, çoğunlukla da uzak bölgelerde (Sagalassos, Selge, Termessos) kalanlar, antik dönemin sonunda terk edildikleri şekilde kalmıştır. Sahne binası çökmüş, oditoryum korunmuş, bitkiler ve düşen taşlar zeminleri kaplamıştır. Bunlar antik dönemin köklü tiyatro kültürü ve eski bina yapım tekniklerinin sağladığı dayanıklılığın kanıtı olan benzersiz kalıntılardır.

Tiyatro, Roma İmparatorluğu döneminde, Anadolu’nun zengin kentleri başta olmak üzere doğu yörelerinin en parlak kurumları olmuştu. Bugün Türkiye’de yüzü aşkın eski tiyatro bulunuyor. Coğrafyaya dağılımları da Roma döneminde kentleşme modelinin izini takip ediyor. Çoğu Ege ve güney sahillerindeki kentlerde bulunuyor ve en iyi durumda olanları Asya ve Likya-Pamphylia yörelerinde. Tiyatro MS 1. ve 2. yüzyıllarda Roma tasarım modeli, değişen işlev ve kent içi rekabete dayalı olarak farklı yollar ve yapım tekniklerinden geçmiştir. İyi tasarımlı Helenistik dönem tiyatrolarına sahip bazı kentler onları korumuş ve sadece sahne kısmında ufak değişiklikler yapmıştır. Priene ve Pergamon (Bergama) bunun iyi örnekleridir.